Callas ciągle fascynuje i stanowi inspirację. Nieustannie pojawiają się o niej artykuły, książki, filmy, reportaże, stała się nawet bohaterką komiksu. Niezwykły hołd wielkiej primadonnie, w roku 1983, złożył legendarny włoski twórca kina, Federico Fellini. W filmie „A statek płynie” oglądamy morską wyprawę parowcem, uczestniczą w niej wielkie postacie ówczesnego świata. Celem podróży jest rozsypanie prochów największej XIX-wiecznej śpiewaczki, Edmei Tetui, artystki oczywiście fikcyjnej. Jest ona apoteozą i symbolem Marii Callas; podczas rozsypywania jej szczątków rozbrzmiewa fragment arii Aidy „O patria mia”.
Wielkim zainteresowaniem cieszy się pokazywany na wielu scenach operowych świata performance Mariny Abramović, pt. „Siedem śmierci Marii Callas”. Serbska artystka intermedialna wciela się w Callas, kreując agonie operowych bohaterek: Traviaty, Toski, Desdemony, Butterfly, Carmen, Łucji z Lammermoor i Normy. W filmie „Maria” Pablo Lorraina Callas gra Angelina Jolie, nie określono jeszcze dokładnej daty premiery, ale film ma być skończony w 2024 roku.
Z okazji jej setnej rocznicy urodzin odrestaurowano z oryginalnych taśm i koloryzowano jej legendarny występ w Paryżu w 1958 roku w systemie 4K & Dolby Atmos. Ten niezwykły dokument, dzięki Kino Maestro jrsdt pokazywany w wybranych kinach w Polsce (od 20 listopada do 17 grudnia 2023 roku). To jeden z jej nielicznych zachowanych filmowych rejestracji.
Na całym świecie ukazywała się i ukazuje literatura poświęcona postaci i sztuce Marii Callas. Przypomnijmy przekłady książek o Primadonnie Stulecia w Polsce.
© materiały prasowe wydawców
Stelios Galatopoulos, „Callas. Prima donna assoluta”, PIW, 1983
Galatopoulos to Grek zamieszkały w Anglii, który poświęcił swoje zawodowe życie badaniom nad dziejami opery. Autor jest wielkim wielbicielem Callas, swoją pierwszą książkę o niej napisał po wielu latach znajomości ze śpiewaczką, obejrzał ponad 120 jej występów. Pozycja ukazała się w 1976 roku, jeszcze za życia Callas. W Polsce opublikowano ją w przekładzie Marty Nowickiej w 1983 roku nakładem PIW. Za konsultację muzykologiczną odpowiadała Alicja Dankowska, polska śpiewaczka dysponująca sopranem dramatycznym, kreująca podczas swojej kariery m. in. Salome, Aidę, Halkę, Sentę, Toskę i Izoldę, później została reżyserką i pedagogiem.
„Callas. Prima donna assoluta” ukazała się w słynnej PIW-owskiej serii „Artyści”. Opublikowano w niej m. in. biografie Arturo Toscaniniego, Igora Strawińskiego, Grety Garbo, Józefa Szajny, Tadeusza Kantora, Moliera, Ireny Eichlerówny, czy Mieczysławy Ćwiklińskiej.
Claude Dufresne, „Samotność bogini”, Alfa, 1996
Jak pisze Krzysztof Skwierczyński w kwartalniku „Trubadur”: książka Claude’a Dufresne ma charakter eseju, autor więcej uwagi poświęca Marii Callas jako kobiecie niż artystce. Przekład polski Ewy Grabowskiej jest sprawny, tekst czyta się z przyjemnością. Jedynym zgrzytem są błędy popełnione w materii operowej, zabrakło widocznie konsultanta muzycznego. Czytamy m. in. o takich operach, jak „Siła przeznaczenia” Verdiego, czy „Rozmowy karmelitów” Poulenca, z operetki „Lekka kawaleria” von Suppego zrobiła się „Cavalleria Rusticana”. Imiona bohaterów często są przekręcone (np. Flora Toska) (…). Odstręcza kuriozalna okładka, utrzymana w tonacji i poetyce Harlequina.
Na portalu „Lubimy czytać” opinie są podobne: Claude Duferense nie napisał biografii wybitnej śpiewaczki operowej, Marii Callas. On napisał bajkę o bogini Marii Callas; W sumie biografia rzetelna, autor skupia się tyleż na karierze artystycznej co i na prywatnym życiu gwiazdy… ale styl zdecydowanie odrzuca. Za bardzo kojarzy mi się z tabloidami.
Stelios Galatopoulos, „Święty potwór”, Świat Książki, 2002
Ta pozycja ukazała się już po śmierci Callas. W swoim drugim dziele poświęconej Primadonnie Stulecia autor oparł się na wspomnieniach samej Marii Callas, jej rodziny i znajomych, artykułach prasowych, a także na biografiach opisanych przez innych autorów i ludzi bliskich dla śpiewaczki. Jak czytamy na portalu „Lubimy czytać”: Galatopulos stworzył spójną i ciekawą lekturę, która przybliża nam życiorys Marii Callas oraz jej fenomen. Wyłania z niej się obraz osoby z jednej strony obdarzonej niesamowitymi umiejętnościami wokalnymi, zaś z drugiej cechującej się złożoną osobowością, która potrafiła jednych przyciągać do siebie, zaś innych odpychać.
„Boski potwór” ukazał się w 1998 roku, w Polsce, nakładem wydawnictwa „Świat Książki” w 2002 roku, w tłumaczeniu Bogny Piotrowskiej.
Alfonso Signorini, „Zbyt dumna, zbyt krucha”, Świat Książki, 2012
W opisie czytamy, że to portret niezwykłej kobiety, tak głodnej miłości, że postawiła wszystko na jedną kartę i przegrała. Opowiadając o Marii Callas (1923-1977), autor skupia się na burzliwym życiu prywatnym „primadonny stulecia”. Charyzmatyczna śpiewaczka i piękna kobieta, poznała u szczytu kariery Arystotelesa Onassisa. Dla niego przestała śpiewać i zaszła w ciążę, choć dziecka nigdy nie urodziła. Kapryśny miliarder traktował ją okrutnie i wkrótce ożenił się z Jacqueline Kennedy…
Na portalu „Lubimy czytać” pozycja oceniana jest bardzo wysoko, użytkownicy piszą, że to pięknie napisana biografia. Autor ukazuje tragedię, jaka działa się „za kulisami” kariery tej rewelacyjnej śpiewaczki; Moim zdaniem genialna książka i wciąga po same uszy!; Wciągnęła od pierwszego, losowego zdania. Nie polubiłam głównej bohaterki, ale podziwiam jak świetnie poradziła sobie ze swoimi ciężkimi przeżyciami.; Poznajcie historię primadonny, która nie potrafiła żyć bez miłości.
Autorką przekładu jest Anna Osmólska-Mętrak. Książka po raz pierwszy ukazała się w 201 roku nakładem wydawnictwa „Świat Książki”, drugie wydanie, ze zmienioną okładką opublikowano w 2012 roku.
Po polsku ukazała się też inna pozycja Alfonso Signorigniego, poświęcona innej ikonie sztuki, Marilyn Monroe, pt. „Marilyn. Żyć i umrzeć z miłości” (w przekładzie Natalii Mętrak).
Anne Edwards, „Maria Callas. Primadonna stulecia”, Znak, 2015
Terry Teachout, w „The New York Times” pisze, że Edwards przeanalizowała wszystkie standardowe źródła, a oprócz tego sama przeprowadziła sporo wywiadów (…). Jest porażona publicznymi triumfami i prywatnymi smutkami Callas, a swoje zafascynowanie przekazuje czytelnikowi w imponująco skuteczny sposób.
Na „Lubimy czytać” użytkownicy portalu twierdzą, że to najwspanialsza biografia Callas, która zarówno skupia się na jej sztuce i wykładzie w wygląd sztuki, jak i na jej samej, jako kobiecie – tragiczce greckiej z krwi i kości. Ktoś inny dodaje: Najkrócej to naprawdę dobrze napisana biografia La Diviny, tylko że trzeba mieć świadomość, iż pisana jest przez wielką admiratorkę Jej talentu. Jeżeli ktoś jest zielony w temacie to raczej nie pozna z tej publikacji prawdziwego oblicza „najbardziej znienawidzonej kobiety świata” swoich czasów. To biografia pod którą, moim zdaniem, spokojnie mogłaby się podpisać sama Maria, rzecz pisana z Jej perspektywy. Książka ukazała się w tłumaczeniu Mieczysława Godynia.
Michelle Marly, „Maria Callas i głos serca”, seria „Wyjątkowe kobiety”, Znak Horyzont, 2022
W opisie książki czytamy, że Michelle Marly przybliża postać wielkiej śpiewaczki operowej, nie tylko odnosząc się do jej niesamowitego talentu, ale przede wszystkim do ogromnego hartu ducha. Mimo wielu przeciwności losu, Maria zawsze pozostała wielką diwą. (…) W dzieciństwie los mocno ją doświadczył. Ignorowana przez swoją rodzinę, wkrótce zaczęła jej służyć jako maszyna do zarabiania pieniędzy. Nie mogła liczyć na miłość matki. I chociaż jest to opowieść częściowo fikcyjna, fabularyzowana, to można sobie łatwo wyobrazić rozpacz wrażliwej dziewczynki, która tak bardzo pragnęła miłości. Nie inaczej było z jej mężem – Meneghini nigdy nie interesował się ani jej zdrowiem, ani emocjami.
Przekładu dokonała Urszula Pawlik. W serii „Wyjątkowe kobiety” ukazały się także biografie Edith Piaf, Audrey Hepburn i Fridy Kahlo.
Vanna Vinci, „Maria Callas to ja”, Teatr Narodowy, 2021
– Nie jestem miłośniczką muzyki operowej. Utożsamiam się z rockiem, punkiem, ogólnie mówiąc z muzyką popową – bez ogródek przyznaje Vanna Vinci, autorka biograficznego komiksu o Marii Callas. Primadonna assoluta, la Divina, gwiazda Met i La Scali, genialna Norma, doskonała Tosca i legendarna Medea występuje w tej porywającej i wzruszającej powieści graficznej, opowiadającej o boskim talencie, potędze sztuki i życiu ikony naszych czasów. Vinci dodaje: Przygotowałam tę książkę, dlatego że według mnie w życiu Marii Callas jest coś symbolicznego również z punktu widzenia sprawy kobiet.
Komiks oparty jest na starannej kwerendzie. Na rysunkach i dymkach Vanny Vinci Maria Callas jest bohaterką greckiej tragedii (występuje tu nawet chór), a także współczesną supergwiazdą. Opowieść skłania do refleksji nad potęgą sztuki, która przeciera drogę do osobistej wolności, oraz nad błogosławioną i przeklętą mocą talentu.
Vanna Vinci pojawiła się w świecie komiksów na początku lat dziewięćdziesiątych i szybko zyskała rangę autorki cenionej i czytanej nie tylko we Włoszech, lecz również za granicą, między innymi we Francji, Niemczech i Anglii. Wyjątkową zaletą jej bogatej twórczości jest osobisty styl, wyróżniający wszystkie uprawiane przez nią rodzaje narracji. Mieszka w Bolonii i Mediolanie.
Maria Callas w literaturze polskiej
W swoim debiucie literackim z pt. „Dzikie orchidee” Bogusław Kaczyński poświęca artystce pierwszy rozdział, „Czy Callas tej nocy płakała?”, relacjonując premierę „Nieszporów sycylijskich” Giuseppe Verdiego w Turynie w jej reżyserii.
Joanna Rawik, słynna polska piosenkarka, autorka m. in. polskiej Edith Piaf, w innej swojej książce „Za kulisami sławy” (1992) pisze o wybitnych postaci filmu, estrady i świata mody. Autorka przedstawia wiele interesujących, nieznanych dotąd faktów i pikantnych szczegółów z życia między innymi: Brigitte Bardot, Jeana Gagin, Jacquesa Brela, Romy Schneider, Artura Millera, Grety Garbo, Richarda Burtona, Coco Chanel, a także Marii Callas.
