„Raj utracony” Krzysztofa Pendereckiego po raz pierwszy został wystawiony w Lyric Opera w Chicago w 1978 roku. Dwuaktowa opera o nadanym przez kompozytora podtytule „Sacra Rappresentazione” miała w 1976 roku uświetnić obchody 200. rocznicy utworzenia Stanów Zjednoczonych, do prapremiery doszło jednak z dwuletnim opóźnieniem. Autorem libretta opartego na poemacie Johna Miltona o tym samym tytule jest Christopher Fry.
Pierwszą premierę operową tego sezonu w Teatrze Wielkim w Łodzi wyreżyseruje Michał Znaniecki. Autorem scenografii jest Luigi Scoglio, kostiumów – Małgorzata Słoniowska, choreografii – Grzegorz Pańtak, projekcji multimedialnych – Karolina Jacewicz i Witold Pietrucha, a reżyserii świateł – Dawid Karolak. Kierownictwo muzyczne premiery objął Rafał Janiak, zastępca dyrektora ds. artystycznych, który zapowiedział, że dzieło jest przygotowywane zgodnie z pełną wersją partytury (po raz pierwszy w Polsce) i w oryginalnej, angielskiej wersji językowej.
W szesnastu solowych rolach wystąpią zarówno soliści teatru, jak i licznie zaproszeni soliści gościnni, m. in. Joanna Freszel (Ewa), Mariusz Godlewski (Adam), Bartłomiej Misiuda (Szatan), Agnieszka Makówka (Grzech), Jan Jakub Monowid (Śmierć) i Aleksander Kunach (Archanioł Michał). W mówionej roli Johna Miltona wystąpi Andrzej Pieczyński, natomiast w baletową wersję Młodej Ewy wcieli się Isotta Sellari, a w Młodego Adama – Giuseppe Stancanelli.
Premiera ta wpisze się w kalendarium obchodów 90. rocznicy urodzin Krzysztofa Pendereckiego. Wydarzeniu towarzyszyć będzie wystawa zdjęć Juliusza Multarzyńskiego poświęcona polskim inscenizacjom dzieł kompozytora. Drugi spektakl 26 listopada 2023 roku będzie transmitowany na żywo w II Programie Polskiego Radia. Płyta z rejestracją wideo spektaklu zostanie wydana na początku przyszłego roku, planowane są również zagraniczne prezentacje opery.
Spektakl będzie trzecim już scenicznym wystawieniem tej opery w Polsce, po inscenizacji Marka Weiss-Grzesińskiego, Andrzeja Majewskiego i Emila Wesołowskiego w warszawskim Teatrze Wielkim w 1993 roku oraz Waldemara Zawodzińskiego i Janiny Niesobskiej w Operze Wrocławskiej w 2008 roku. Obiema tymi premierami dyrygował Andrzej Straszyński.
Nie będzie to pierwsze zetknięcie zespołów Teatru Wielkiego z muzyką Pendereckiego. W 1990 roku w Łodzi wystawione zostały „Diabły z Loudun”, w reżyserii Marka Weiss-Grzesińskiego i pod batutą Andrzeja Straszyńskiego – główną rolę Matki Joanny kreowała Joanna Cortés. Wielkim wydarzeniem była również łódzka premiera opery „Ubu Król” w 1993 roku. W inscenizacji Lecha Majewskiego i pod batutą Antoniego Wicherka na scenie jednocześnie podziwiać można było najznakomitszych wówczas solistów teatru – od Ewy Karaśkiewicz, Krystyny Rorbach i Tomasza Fitasa, przez Joannę Woś i Piotra Micińskiego, aż po debiutującego Daniela Borowskiego.
