Tego wieczoru mieliśmy okazję wysłuchać całej suity utworów złotej ery muzyki filmowej w Hollywood, przypatrując się jednocześnie indywidualnym losom jej przedstawicieli. O ile w przypadku kompozytorów rdzennie amerykańskich ich zaabsorbowanie sonosferą jazzu i musicalu jest oczywiste, w programie znalazły się też przypadki nieoczywiste. Twórcy przeważnie żydowskiego pochodzenia emigrowali do USA w nadziei uratowania życia. Jednocześnie złudnej nadziei podtrzymania swoich awangardowych ideałów estetycznych (w Europie czasów nazizmu i bolszewizmu ich utwory były na indeksie), bądź odwrotnie – w potrzebie całkowitego potwierdzenia romantycznej natury swojej muzyki. Wydaje się jednak, że obie frakcje, wraz z tą trzecią – native-American, tworzyły harmonijną całość, podporządkowaną często komercyjnym i zarazem restrykcyjnym wymogom hollywoodzkich studiów filmowych.

Nie ulega bowiem wątpliwości, że chociaż inaczej film w latach 30. był traktowany w Europie, np. przez Schönberga i neoklasyków paryskich, inaczej zaś przez twórców neoromantycznych, ta fascynacja amerykańską X Muzą na starym, nawet modernistycznym globie, była powszechna. Dodatkowo emigracja niektórych twórców, wychowanych jeszcze na zgliszczach Cesarstwa Austro-Węgierskiego, pozwoliła ocalić pierwiastek belle epoque w ich muzyce dla Hollywoodu – poprzez piękno melodii, szeroki oddech formy i bogactwo rozrywkowych gatunków. Tak było właśnie z Korngoldem, który bezpiecznie rozstał się z poststraussowskim ekspresjonizmem, jako wiedeńczyk zaś, podobnie jak związany zawodowo na jakiś czas ze Lwowem nasz Ludomir Różycki czy krakowianin z pochodzenia, propagujący muzykę rozrywkową w międzywojennej Polsce, dyrygent Zdzisław Górzyński, odnawiał klimat dawno utraconych czasów. Mniejsza z tym, że „Umarłe miasto” Korngolda z 1920 było dziełem młodzieńca już tak dojrzałym…

Podczas koncertu usłyszeliśmy utwory zarówno emigrantów jak i rdzennych Amerykanów. Wykonana na początku „Hollywood Suite” Amerykanina Ferdego Grofé to wdzięczne zilustrowanie historii dublerki słynnej aktorki – młodej dziewczyny, która podczas kręcenia filmu zastępuje na chwilę gwiazdę, by pomarzyć o wielkiej karierze. W tej bardzo ilustracyjnej muzyce odzywa się zdolność kompozytora – znanego przecież ze świetnej instrumentacji „Błękitnej Rapsodii” Gershwina – do adaptacji różnych idiomów tanecznych, od synkopowanego rytmu, przez walca, aż po klasykę ówczesnego jazzu. Miło słuchało się tej muzyki.

Potem przenieśliśmy się w stronę najbardziej znanego utworu Korngolda – jego Koncertu skrzypcowego (1937-39/1945). Można zauważyć, że w amerykańskiej muzyce Korngold, zwabiony do Hollywood przez wielkiego awangardowego reżysera austriackiego, Maxa Reinhardta by zrealizować wspólnie ekspresjonistyczną wersję „Snu nocy letniej” Szekspira, pożegnał się ze swoją etykietką „drugiego Schönberga” i zaczął nawiązywać do melodii operetek oraz operowej kantyleny, którą stosował w swoich europejskich scenicznych utworach. Słuchanie Koncertu skrzypcowego uświadamia nam, że muzyka ta, chociaż wprzęgnięta w autonomiczną narrację, oparta jest na tematach z jego muzyki filmowej. W wykonaniu Johana Dalene, 24-letniego szwedzko-norweskiego skrzypka, szczególnie pięknie zabrzmiała II część koncertu, będąca najpiękniejszym chyba po II części Koncertu Czajkowskiego „Romansem”. Selektywne frazowanie skrzypka, jego staranność, lepiej niż w innych częściach współbrzmiały z dość chłodnym obliczem tego nieskazitelnego technicznie wirtuoza. Właśnie tego późnoromantycznego żaru zabrakło w całej interpretacji utworu.

W drugiej części usłyszeliśmy całe efektowne „potpourri” klasyki filmowej, począwszy od fanfary z muzyki do filmu „Kings Row” Korngolda (oprac. John Mauceri). Można zauważyć, że wśród twórców muzyki filmowej w fabryce snów nie brakowało również urodzonych neoromantyków, którzy nie musieli rezygnować ze swojego jestestwa twórczego, bo już wcześniej pisali eufonicznie, melodyjnie, w duchu wagnerowskim, jak Polak Bronisław Kaper, z marynistyczno-orientalną muzyką z filmu „Bunt na Bounty” (usłyszeliśmy temat z tejże, 1962, oprac. Thomas Bryła) czy Węgier Miklós Rózsa, flirtujący z muzyką filmową jeszcze w Paryżu lat 30., ale już w uproszczonej, inspirowanej częściowo węgierską muzyką ludową postaci (zabrzmiał jego najsłynniejszy „Temat miłosny” i „Parada rydwanów” z Ben-Hura, 1959).

Podobnie z urodzonym w Wiedniu, ale obecnym już w Stanach od 1914 Maxem Steinerem (1888-1971), autorem najsłynniejszego przed muzyką z „Love Story” Francisa Lai lirycznego tematu w amerykańskiej muzyce filmowej – „Tematu Tary” z „Przeminęło z wiatrem” Victora Fleminga (1939). Sam Korngold jednak dał jeszcze odczuć w swojej muzyce stopniowe pożegnanie z międzywojniem, kiedy to na zakończenie koncertu zabrzmiała stylizowana na dawny klasycyzm, częściowo pikantna harmonicznie Suita z muzyki do Przygód Robin Hooda (1938). Czy gdyby kompozytor był nieco młodszy i natrafił na tyranów formy, jakimi byli Orson Welles i Alfred Hitchcock w Hollywood, zbliżyłby się do stylu Amerykanina Bernarda Herrmanna, autora muzyki do „Psychozy”? (usłyszeliśmy 3-częściową suitę z tego arcydzieła, pełną dysonansów, ostentacyjnych sonoryzmów i krótkich, ekspresjonistycznych formuł dźwiękowych).

Całość koncertu była świetnie poprowadzona – dyrygent nie tylko uchwycił hollywóodzki oddech tej muzyki, swobodnie bawił się także wszystkimi idiomami, dawał wolność blasze, drzewu, a w „Psychozie” arcyteatralnie „reżyserował” dynamikę. Orkiestra FN dowiodła jakże wspaniałym jest organizmem, kiedy tylko prowadzona dobrą, pewną i swobodną ręką.

W swojej bogatej karierze Agnieszka Kurowska zbudowała status primadonny mozartowskiego i rossiniowskiego repertuaru, artystki subtelnej, precyzyjnej, pełnej pasji i klasy. Jej Fiordiligi, Konstancje, Hrabiny i Semiramidy zapisały się w pamięci melomanów złotymi zgłoskami. A jednak – jak sama mówi – koloratura nie była dla niej nigdy popisem, lecz drogą opowieści: Dzięki koloraturze powinniśmy opowiedzieć swoją historię, wyrazić dramat. Spotkania z publicznością zawsze były dla mnie święte.

Agnieszka Kurowska jest absolwentką Wydziału Wokalno-Aktorskiego Akademii Muzycznej w Warszawie (klasa doc. Magdaleny Bojanowskiej), artystka przez ponad dwie dekady była solistką Warszawskiej Opery Kameralnej. Śpiewała też na największych polskich scenach: Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, Opery Bałtyckiej, Opery Wrocławskiej, Opery Śląskiej, Opery na Zamku, jak również w prestiżowych ośrodkach muzycznych za granicą – od Austrii po Japonię, od Indii po Irlandię.

W jej repertuarze znajduje się ponad 40 pierwszoplanowych ról operowych – w tym aż 18 mozartowskich, a także bogaty wachlarz dzieł oratoryjnych i pieśni. Jej interpretacje zachwycały zarówno na scenach operowych, jak i estradach koncertowych, a także w filmach – m.in. w „Così fan tutte” Krzysztofa Tchórzewskiego i „Ostatnim kręgu” Krzysztofa Zanussiego. Była pierwszą powojenną Semiramidą w Polsce, kreowała tę partię u boku Ewy Podleś w legendarnej produkcji w Teatrze Wielkim w Poznaniu, śpiewała ją też w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie. Wykonywała też Rozalindę w „Zemście nietoperza” w Teatrze Muzycznym ROMA w reżyserii Jitki Stokalskiej w 1995 roku, wtedy dyrektorem był tam Bogusław Kaczyński.

Artystka dzieli się dziś swoją wiedzą jako pedagog, trener głosu, logopeda i autorka publikacji naukowych. Prowadzi kursy, konsultacje, wspiera młodych wokalistów jako jurorka. W pracy dydaktycznej, jak sama mówi, śpiewa wszystkimi głosami – w czwartki prowadzi zajęcia przez 11 godzin, ale właśnie wtedy nie może już zaśpiewać na koncercie. Jest pedagogiem śpiewu na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina.

Oprócz bogatego życia scenicznego, Agnieszka Kurowska jest też duszą społeczności lokalnej. Od lat prowadzi Falenickie Koncerty Letnie i Wawerską Scenę Młodych, jako prezes Falenickiego Towarzystwa Kulturalnego. Jej działalność została uhonorowana wieloma odznaczeniami, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” i – w 2024 roku – Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Podczas majowego benefisu otrzymała także Odznakę Honorową Zasłużonego dla Warszawy.

Benefis w Wawerskiej Strefie Kultury był momentem wzruszenia i hołdu dla sztuki, która łączy pokolenia. Wielka artystka mówiła o tych, których nie ma już z nami: Andrzeju Klimczaku, Jarosławie Bręku, Wojciechu Drabowiczu, Tomaszu Zagorskim. Opowiadała o wspólnym śpiewaniu „Semiramidy” z Ewą Podleś w Poznaniu, spektaklu, który „był jak zdobycie olimpijskiego złota”.

– Warto otworzyć się na inny rodzaj śpiewania, bo jednak zamykamy się w swoich kręgach. Od kilku lat uczę też wykonywana musicali. Ale to dzięki Małgosi Zalewskiej-Guthman, która zadzwoniła do mnie z propozycją wykonania Babci Sary w „Liście z Warszawy” , to dzieło opowiada o bardzo ważnych wydarzeniach, zastanawiałam się niecałe dwie godziny. Piotr Bajtlik śpiewał mojego wnuka, a Aleksandra Strunin – córkę dyrektora teatru Polkę.Oni się wtedy pokochali, na cale życie.

Oprócz Aleksandry Strunin i Piotra Bajtlika wystąpili także: Robert Gierlach i Tatiana Hempel-Gierlach, Anna Mikołajczyk-Niewiedział, a także studenci artystki: Małgorzata Prochera (klasa musicalu), Zehao Wang (tenor) oraz Xiaoqian Zhang (sopran). Przy fortepianie zasiadła Monika Polaczek-Przestrzelska. Spotkanie z wdziękiem i humorem poprowadził Maciej Weryński.

Tego wieczoru miała miejsca także premiera niezwykłego płytowego wydawnictwa. Wytwórnia DUX opublikowała monograficzną płytę – muzyczne portrety jednej z najwybitniejszych polskich sopranistek koloraturowych, z ariami Mozarta i Rossiniego. To unikatowe nagrania żywe, dowodzące kunsztu śpiewaczki, zwłaszcza w zestawieniu z takimi gigantami muzyki jak Dariusz Paradowski (duet z opery „Lucia Silla”) i Ewa Podleś (duet z „Semiramidy”). Trudno o większe wokalne skarby.

– Zawsze lubiłam występować. Dziękuję Wam wszystkim – moim słuchaczom, moim uczniom, moim przyjaciołom. To Wy dodawaliście mi skrzydeł – mówiła artystka.

Narodowy Teatr w Brnie od lat konsekwentnie promuje czeską twórczość operową i gości na bydgoskim festiwalu wyłącznie z repertuarem rodzimym – „Rusałka”, „Jenufa”, „Pocałunek”, „Lisiczka Chytruska”. Tym razem przywiózł jedno z mniej znanych, ale dramatycznie gęstych dzieł Bedřicha Smetany – „Dalibora”. A opowieść o uwięzionym idealistycznym wojowniku, który rozbija się między rewolucją a romantyzmem, zyskała w reżyserii Pountneya całkowicie nowy wymiar.

Czesi są znacznie bardziej niż Polacy efektywni, jeśli chodzi o promocje dzieł narodowych kompozytorów na świecie. „Rusałka” Antonína Dvořáka nieustannie obecna jest na wielu międzynarodowych scenach, a tytułowa aria rozbrzmiewa na galach operowych, ale jest też konkursowym popisem, nierzadko zapewniającym zwycięstwo. Operowy świat często sięga też po krwawe dramaty Leoša Janáčka: „Jenufę”, czy „Katię Kabanovą” (ostatnio premierę w Bayerische Staatsoper przygotowywał Krzysztof Warlikowski), ale popularne też są „Przygody Lisiczki Chytruski”. Na tym tle niestety polskie opery są nadal terra incognita, nie udaje się wzruszyć świata „Halką”, ani zabawić „Strasznym dworem”, przejmuje, i to bardzo, jeśli tylko uda się go pokazać, jedynie „Król Roger” Szymanowskiego.

Teatr Narodowy z Brna już kilkakrotnie gościł na BFO, i co ciekawe, przywoził do Bydgoszczy tylko czeskie dzieła: „Rusałkę”, „Jenufę”, „Pocałunek” i „Przygody Lisiczki Chytruski”. Nam tak intensywna promocja naszych dzieł, których zresztą mamy znacznie mniej – udaje się znacznie rzadziej. Ale to szerszy temat – czechosłowacka firma Supraphon w czasach naszego PRL-u nagrywała wiele czeskich, słowackich i morawskich kompozycji, można je było kupić nie tylko w krajach demoludów, ale także na całym świecie. Nie tak skuteczna była działalność Polskich Nagrań – mieliśmy kilka „oper w przekroju”, i pojedyncze nagrania polskich dzieł. A o muzycznym bohaterstwie (i otwartości naszych południowych braci niech zaświadczy fakt, że to Czesi, w 1949 roku dokonali pierwszej (radiowej) rejestracji „Strasznego dworu”, po czesku, dyrygował legendarny František Dyk. W Polsce Walerian Bierdiajew nagrywa na płyty tę operę cztery lata później, w 1953 roku, a kolejne wydawnictwo w całości ukazuje się dopiero 25 lat później – w 1978 roku. Cóż. Wspaniale, ale trudno to komentować.

„Dalibor” goszczący na XXXI BFO to kolejna inscenizacja Pountneya, która ukazuje jego bezgraniczne zaangażowanie w kulturę środkowoeuropejską. To właśnie on przyczynił się do światowego sukcesu „Pasażerki” Mieczysława Wajnberga, wprowadził „Króla Rogera” na angielskie sceny, przypomniał światu operę Andrzeja Czajkowskiego. Jest nie tylko wybitnym reżyserem, ale i ambasadorem polskiej muzyki. W 2018 roku został uhonorowany obywatelstwem Rzeczypospolitej Polskiej. Ostatnią jego polską realizacją jest „Otello” w Teatrze Wielkim w Poznaniu. Sir David Pountney został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej za wybitne zasługi w promowaniu kultury polskiej, w 2018 roku otrzymał także polskie obywatelstwo.

„Dalibor” w jego odczytaniu przestaje być opowieścią historyczną. Staje się uniwersalnym dramatem o wolności, samotności i granicach moralności. Minimalistyczna, ale ekspresyjna scenografia Roberta Innesa Hopkinsa, kostiumy Marie Jean Lecci i plastyczne światło Fabrice’a Keboura tworzą scenerię na poły symboliczną, na poły współczesną. Sala sądowa, plac publiczny, więzienna cela – te przestrzenie pulsują emocjami.

Reżyser zderza też sferę sacrum z nowoczesnością. Milada przychodzi do sądu z „żeńskimi duchami pamięci”, relacja Jitki staje się quasi-instastory, a anioł Zdeněk, jednoskrzydły przyjaciel Dalibora, przywołuje klimat homoerotycznych napięć. Muzyka Smetany – bliska idiomowi Wagnera, lecz przeniknięta ludową melodyką – zyskuje u Pountneya i dyrygenta Jakuba Kleckera niezwykłą emocjonalną temperaturę.

W warstwie wokalnej – spektakl olśniewa. Peter Berger jako Dalibor dysponuje heroicznym, a zarazem lirycznym tenorem. Csilla Boross (Milada) porywa dramatycznym sopranem i sceniczną charyzmą. Jana Šrejma Kačírková (Jitka) czaruje słodyczą głosu, Marián Lukáč (Władysław) i Daniel Kfelíř (Budivoj) tworzą głębokie, niejednoznaczne role. Warto wspomnieć, że podczas premiery w 2024 roku rolę Króla Władysława kreował Tomasz Konieczny.

Nieoczywistą partyturę, pełną melodii i motywów przewodnich w rozlewny i poetyki sposób, pełny romantycznej rzewności pokazał Jakub Klecker. To także dzięki niemu ta opowieść nabrała charakteru romantycznego bohaterstwa i tęsknoty. To przedstawienie, które porusza i niepokoi. Które nie daje jednoznacznych odpowiedzi, ale zadaje pytania o naturę odwagi, cenę wolności i granice miłości. Współczesne, aktualne, zachwycające.