Robert Gliński wyreżyserował spektakl, w którym rozbrzmiewa muzyka Chopina i Liszta, grana na żywo przez pianistkę i kompozytorkę Lenę Ledoff. Tatiana Kwiatkowska zaprojektowała funkcjonalną scenografię i odpowiednie, skromne kostiumy.

Gdy zasiadłem na widowni Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, po zgaszeniu świateł zza kulis wyszedł w naszym kierunku Kacper Kuszewski. Usiadł na schodkach proscenium i zaczął snuć opowieść. Najpierw o starym pianinie, następnie o „rozwiązłej” ciotce i wreszcie o nauczycielce gry na fortepianie – pani Pylińskiej.

Opowiadanie Schmitta zawiera osobiste wyznania autora i w interesujący sposób pokazuje jego inspiracje. Książka została wydana we Francji w 2018 roku, a w Polsce – rok później w wydawnictwie Znak. Dorota Kadula z krakowskiej Agencji Artystycznej CDN wyprodukowała spektakl na wysokim poziomie. Tutaj nikt nie podlizuje się publiczności, artyści nie mizdrzą się, lecz prowadzeni przez znakomitego reżysera Roberta Glińskiego, pokazują nam świat intymny z naturalnością i subtelnością oraz dużą dozą literackiego humoru. Głównym bohaterem, mimo tytułu, nie jest pani Pylińska, lecz Éric. To on „gra pierwsze skrzypce”. Jest od początku do końca na scenie i płynnie przechodzi od funkcji narratora do odgrywania poszczególnych scen.

Popularny i lubiany aktor telewizyjny Kacper Kuszewski, po raz pierwszy oglądany przeze mnie na żywo w spektaklu, ma znakomity kontakt z widzami i potrafi utrzymać uwagę. Łatwo docenić jego doskonały warsztat, zdobyty w PWST w Warszawie (obecnej Akademii Teatralnej). Swoją karierę sceniczną rozpoczął wyjątkowo wcześnie. Jako 7-latek wystąpił w odpowiedzialnej roli Gavroche’a w słynnym musicalu „Les Misérables” na deskach Teatru Muzycznego w Gdyni. W warszawskim Teatrze „Roma” zagrał główną rolę w spektaklu muzycznym „Berlin, czwarta rano”, w którym wcielił się w „archetyp ćmy barokowej, faceta z głębią”, jak napisał o jego postaci reżyser Łukasz Czuj.

Tutaj jest również mężczyzną z głębią. Jako narrator jest dojrzałym mężczyzną, ale wciąż przywołuje sceny z przeszłości, kiedy miał lat 20. Ten dystans dobrze służy całości, mimo iż spektakle tego typu mogą być czasem nudne. Na sukces przedstawienia złożyło się kilka elementów: precyzyjna reżyseria, intrygujący tekst z zaskakującymi i zabawnymi pointami i dobra gra aktorska.

We wstępie do wydanej przez Znak książki w 2019 roku Schmitt napisał: Ambasadorem Waszego narodu był Chopin, którego odkryłem, gdy miałem dziewięć lat. Ta miłość od pierwszego wejrzenia skłoniła mnie do podjęcia nauki gry na fortepianie. […] A potem pojawiła się inna ambasadorka – ta, którą w swoim opowiadaniu nazywam madame Pylinską, polska nauczycielka fortepianu żyjąca na emigracji w Paryżu, ekscentryczna, zabawna, władcza, wymagająca, uczuciowa – i próbowała wtajemniczyć mnie w Chopina. Choć nie udało jej się – z mojej winy – sprawić, żebym potrafił interpretować Chopina na klawiaturze, przemieniła go w mojego nauczyciela pisarstwa, skłaniając mnie do poszukiwania szeptu, intymności, szczerości uczuć, porywów serca i niuansów duszy.

To ciekawe wyznanie znanego i cenionego francuskiego pisarza. Bliski kontakt z utworami Chopina dał mu inną perspektywę. Lekcje muzyki zamieniły się w lekcje życia. Młody mężczyzna czerpał od swojej doświadczonej nauczycielki wiedzę o świecie i człowieku, o ludzkim wnętrzu, pięknie przyrody, miłości, pożądaniu, subtelności, delikatności. Podczas pierwszej lekcji Pylińska była zdegustowana tym, że walił w klawisze jak słoń. Kazała mu przez kolejne dni nie zbliżać się do fortepianu, lecz chodzić codziennie rano do Ogrodu Luksemburskiego, gdzie znajduje się pomnik Fryderyka Chopina. Powiedziała, że ma zrywać małe kwiatki tak, aby nie spadła z nich nawet kropelka porannej rosy. Okazało się to bardzo trudne, ale dzięki temu doświadczeniu zaczął być bardziej uważny i delikatny.

Pylińska dawała mu coraz to nowe zadania, z których każde kolejne wydawało się jeszcze bardziej dziwaczne. Zaczęła się wtrącać również do jego życia intymnego po to, aby poznał lepiej czułość, pożądanie, fascynację i miłość. Bez tego według niej nie da się dobrze grać muzyki Chopina. Joanna Żółkowska, obchodząca niedawno 50-lecie pracy artystycznej premierą tego spektaklu, jest wspaniała. Wie i czuje, że ludzie ją lubią. Jest pełna uroku osobistego, z doskonałym warsztatem i scenicznym doświadczeniem. Równocześnie sprawia wrażenie osoby trochę nonszalanckiej. Ma dystans do siebie, potrafi bawić się słowem, gestem, mimiką i utrzymuje widza na wodzy zainteresowania dzięki temu, że jest artystką charyzmatyczną.

Drugą przewodniczką życia Érica była jego ciotka Aimée. W tej roli zobaczyłem Dorotę Naruszewicz. Grała na początku dość nerwowo, dopiero w drugiej części spektaklu nabrała ogłady. Kiedy ciotka przyjeżdża do Paryża, postanawia zabrać młodego krewniaka na wycieczkę śladami swoich wspomnień i miłosnych uniesień. Naruszewicz jest wtedy czuła, zalotna i rozmarzona. Później pokazuje też wiarygodnie cierpienie chorej kobiety.

Jestem pod wrażeniem występu w spektaklu Leny Ledoff – urodzonej w Petersburgu pianistki i kompozytorki, która już prawie 30 lat mieszka w Polsce. Artystka zagrała utwory Fryderyka Chopina i Ferenca Liszta. Na początku nie było to wykonanie idealne. Konkurs Chopinowski sprawił, iż możemy słuchać wykonań najlepszych na świecie i wiele osób zna utwory polskiego kompozytora na pamięć. Partie wirtuozowskie są bardzo trudne i łatwo o jakąś drobną pomyłkę. Natomiast gdy akcja się rozpędzała, podziwiałem talent artystki, która potrafiła błyskawicznie zagrać fragmenty utworów w różnych wariantach. Pięknie też towarzyszyła aktorom, wykonując czasem muzykę ilustracyjną, aby nie zagłuszać dialogów. Mam wrażenie, że trochę męczyła się z instrumentem na scenie, należącym do Teatru im. Juliusza Słowackiego. Może przyszedł czas na jego wymianę albo porządny remont? Artystka pokazała też swoją klasę, kiedy z niesamowitą swobodą i finezją przetwarzała Chopina na jazzowo. Czuło się, że wtedy jest w swoim żywiole. Szkoda, że częściej tego nie robiła.

Wyreżyserowany przez Roberta Glińskiego spektakl jest przykładem szlachetnej sztuki, bez pompy i głupich dialogów. Dobrego przekładu dokonał Jan Nowak. Powaga i wzruszenie mieszają się z humorem i zaskoczeniem.

Cieszyło mnie też to, że mój 9-letni syn był zachwycony przedstawieniem. Bawiły go zaskakujące pointy i świetnie odbierał graną na żywo muzykę, która przenosiła nas w inny wymiar. To była duchowa uczta. Bardzo trudno osiągnąć odpowiedni efekt, łącząc formę recitalu ze spektaklem dramatycznym – a tutaj się to udało. Spektakle impresaryjne często są nastawione na szybki zysk, więc pokazują nam „historie łóżkowe”. Tutaj na szczęście okazało się, że można osiągnąć zamierzony efekt, zapełniając sale teatralne i dając publiczności sztukę na wysokim poziomie.

To utwór, który dziś z czystym sumieniem można nazwać hymnem hedonistów. Od prawykonania minęło 85 lat, a jednak muzyka została skomponowana trochę wbrew swoim czasom. W dwudziestoleciu międzywojennym królowała awangarda, do sal koncertowych coraz swobodniej wkradał się swing. Jednak „Carmina Burana” ma w sobie monumentalność symfonii klasycznego romantyzmu, płynnie przechodzącą w sekwencje zainspirowane renesansową i wczesnobarokową muzyką dworską.

Wybija się ponad ramy czasowe i w zasadzie, gdyby całkowicie odrzucić kontekst historyczny i skupić się jedynie na pierwszym wrażeniu z wysłuchania utworu, staje się on praktycznie niemożliwy do zaklasyfikowania. Co tym bardziej intryguje i uwodzi słuchacza, bez względu na jego dotychczasowe preferencje muzyczne. Najistotniejszy jest rytm, pozornie stwarzający wrażenie melodii prostych i wpadających w ucho. W rzeczywistości jest on niezwykle złożony i zmienny, co daje efekt muzycznego dialogu rozgrywającego się zarówno pomiędzy solistami, jak i chórzystami.

O czym rozprawiają chóry, żeńskie, męskie i dziecięce? Jaka gra faktycznie toczy się pomiędzy trójką solistów? Teksty średniowiecznej poezji w języku łacińskim nie pozostawiają wątpliwości. To śmiałe deklaracje przyjemności ziemskich i miłości cielesnej, opowiedziane wprost, bez fałszywej skromności i złudnych metafor. Jakby wykonawcy wręcz powtarzali za bohaterem „Portretu Doriana Graya” Oscara Wilde’a: Uwielbiam proste przyjemności, to ostatni azyl dla ludzi skomplikowanych. Na piedestale jest miłość, w której to wolność dyktuje bieg. Przełamuje konwenanse i daje się ponieść spontanicznym, szczerym namiętnościom. A te z kolei są niekwestionowanym źródłem szczęścia i spełnienia. Łączą przedstawicieli obojga płci w harmonii płomiennego uczucia, ukazanego jako najwyższa wartość i sens istnienia. Jednocześnie przypominając, iż wszystkie te emocje – miłość, pożądanie, radość, rozkosz i swawola (czyli de facto gloryfikacja sentencji carpe diem) stanowią jedynie drobny element wielkiego kręgu życia, w nieustającym pędzie koła fortuny.

Ponadczasowość, zarówno w warstwie muzycznej, jak i tekstowej, zaowocowała ogromną popularnością „Carmina Burana” nie tylko wśród melomanów, lecz także w popkulturze. Fragmenty utworu, a szczególnie otwierającą go sekwencję O, fortuna wielokrotnie wykorzystywano w ścieżkach dźwiękowych filmów, programów telewizyjnych, gier wideo, a nawet reklam. Korzystali z niej także artyści rockowi, tacy jak Ozzy Osbourne, który przy dźwiękach charakterystycznej partii chóralnej wkraczał na scenę, rozpoczynając swoje koncerty. Nie dziwi zatem fakt, iż każdorazowe pojawienie się kantaty Orffa w repertuarze teatru operowego czy filharmonii, owocuje olbrzymim zainteresowaniem publiczności.

Filharmonia Krakowska zgromadziła na sali ponad dwustu wykonawców w dwóch koncertach, 27 i 28 stycznia. Wysłuchałam drugiego z nich, jednak emocje po dniu poprzednim jeszcze nie opadły i wciąż towarzyszyły artystom. W wypełnionej po brzegi sali wybrzmiało wykonanie dynamiczne, potężne i szlachetne. Dwa koncerty z tym repertuarem to stanowczo za mało i gdyby powtórzono je jeszcze kilkakrotnie, z pewnością cieszyłyby się owacyjnym przyjęciem.

Należy pochwalić znakomitą współpracę dyrygenta Alexandra Humali z orkiestrą oraz aż czterema chórami, które zaangażowano do zaśpiewania koncertu: Chórem Filharmonii Krakowskiej, Chórem Zimowej Akademii Śpiewu, Chórem Chłopięcym i Dziewczęcym Filharmonii Krakowskiej oraz Ukraińskim Chórem Dziecięcym. Bezbłędna harmonia brzmienia całego morza głosów była przyjemnością dla słuchacza. Co potęgowały bardzo poprawne, choć czasami zbyt ostrożne tempa, jak gdyby maestro nie pozwalał sobie na pełne rozwinięcie skrzydeł.

Niestety ze względu na dużą liczebność chórzystów, do której niedostosowane są warunki sali Filharmonii Krakowskiej, koncert został na chwilę przerwany, by wprowadzić chór dziecięcy, tuż przed „Cour d’amours”, częścią trzecią dzieła. Ten zabieg, skądinąd konieczny, zaburzył nieco odbiór utworu, który jest spójną całością i płynie nieprzerwanym nurtem dźwięków aż do zamykającej go w klamrę, końcowej sekwencji O, fortuna.

Dobór solistów: Ewy Tracz, Tomasza Raka oraz Adama Sobierajskiego, okazał się bardzo trafny. Wszyscy troje doskonale odnaleźli się wokalnie w tej wymagającej muzyce. Mimo, iż baryton na początku sekwencji Estuans interius nieco rozmijał się z orkiestrą i przez krótką chwilę trwał swoisty wyścig pomiędzy nim a dyrygentem. Szybko odnaleźli jednak wspólne tempo i muzyczną spójność. Tenor naprawdę dobrze poradził sobie z niebotycznie wysokimi dźwiękami Olim lacus colueram, którą to sekwencję powierza się często kontratenorom. Błyszczał natomiast sopran Ewy Tracz, zachwycając czystością dźwięków i ujmującą, interpretacyjną słodyczą.

Warto też zwrócić uwagę na nienaganną wymowę łacińskiego tekstu zarówno u solistów, jak i chórzystów, którzy zrezygnowali ze zmiękczania będącego naleciałością z języka włoskiego.

Prawie 10 minut trwały gromkie owacje po tym jakże emocjonalnym wykonaniu „Carmina Burana”. Bez względu na nieliczne mankamenty, koncert był prawdziwą ucztą, wielkim wydarzeniem i wielce potrzebną – w każdych czasach – celebracją życia, radości i wszelkich pozytywnych aspektów naszego ziemskiego bytowania. W muzyce często brakuje tej jakże potrzebnej nuty optymizmu, która czyni świat lepszym miejscem. Filharmonia Krakowska bardzo słusznie sięgnęła po dzieło Carla Orffa. Jest ono niczym kropla kolorowej farby na szarym płótnie codzienności.